تحقیقی در نامگذاری یک شهرستان
🔶️«آران» و «بیدگل» از کجا آمده است؟
🔻آن چه در مورد شکل گیری شهر آران و بیدگل می‌توان گفت این است که پس از ویرانی شهر باستانی سیلک، در اثر حوادث و تحولات گوناگون، در اطراف آن آبادی‌های کوچک و بزرگی به صورت قلعه و حصار به وجود آمد. این منطقه به نام چهل حصاران شهرت یافت. پس هر یک از این قلعه‌ها به مناسبتی نامگذاری شد.
به گزارش صاحب نیوز به نقل از خطب شکن، در منابع کهن نام شهر آران و بیدگل به این شکل نیامده است. آن چه در مورد شکل گیری این شهر می‌توان گفت این است که پس از ویرانی شهر باستانی سیلک، در اثر حوادث و تحولات گوناگون، در اطراف آن آبادی‌های کوچک و بزرگی به صورت قلعه و حصار به وجود آمد. این منطقه به نام چهل حصاران شهرت یافت. پس هر یک از این قلعه‌ها به مناسبتی نامگذاری شد.
اسامی «آران»، «آرو»، «آر» و «بیدگل»، «بده گل» و «گل» نام‌های رسمی و محلی این منطقه است. درباره‌ی سبب این نامگذاری نظرات متعددی ابراز شده که برخی از آن‌ها بیان می‌شود:
نژاد آریایی یا آران بن قاسان؟
ملا محمد علی آرانی در کتاب «شرح حال زندگانی» که به بیان احوالات و زندگی وی اختصاص دارد، به نقل از میرزا صفی قمی در کتاب «خلاصۀ البلدان»، آران بن قاسان بن اکبر را که پدر او قاسان کبیر بوده و اساس کاشان را بنا نهاده است، بنیان گذار قریه‌ی آران معرفی می‌کند: «و آران بن قاسان اکبر بوده است که پدر او قاسان اکبر باشد. بنابر قولی بانی اصل بلد کاشان بوده است و آران مذکور آن قریه را بنا کرد و به اسم خود موسوم ساخت و گویا همان قنات مزرعه‌ی آران دشت را هم آران بن قاسان جاری نموده باشد و به اسم خود مسمی کرده باشد، یعنی دشت آران.»
کلمه آران به معنای «جایگاه مقدس» و «مکان گرمسیر» آمده است و اصل آن از «آرین» (نام دیگر قوم آریا یا ایریا» بوده است. چنان چه در مجموعه آثار استاد نظام وفا آمده است:
شنیدم که آران از آن نام جست/ که بُد مرکز آریایی نخست
وزان نام بردار آرانی است/ که خود ز اولین قوم ایرانی است
اصل نام بیدگل
بیدگل در لهجه‌ی اهل آن به «بِدگل» و «بِذگل» خوانده می‌شود و در کتاب المعجم شمس قیس رازی، ویگل ضبط شده است. این شاعر در قصیده‌ای که درباره‌ی هجووم ملک سلجوق بن محمد بن ملک شاه به کاشان و اطراف آن در ماه ربیع الاخر سنه ۵۳۲ قمری سروده، بیدگل را به این نام خوانده است:
و هر اسکان فلا نسل ما نابها/ و بویکل نزل العناء العانی
در کتاب تاریخ کاشان در حاشیه آمده است: «بیدگل از اصل بلبل بوده و سلیل بن قاسان آن را بنا نهاده است و چون اشجار بید زیاد در آن بار آید، آن را بیدگل نامیده اند.»
وصاف بیدگلی در مورد وجه تسمیه‌ی بیدگل می‌گوید: «معروف است که بیدگل از جمله چهل حصاران بوده و بنیاد آبادانی او را بی بی گل نامی از جمله دختران اوکتای قاآن پسر چنگیزخانه مغول نهاده و طرح ریزی او را چنانچه ذکر شده مهندسان کارآگاه گذارده و به عدد بروج افلاک او را دوازده قسمت نموده و هر قسمتی را محله نام نهاده‌اند.» با توجه به این که سپاه چنگیز در سال ۶۱۶ قمری به بخارا و بعد از مدتی به سایر شهرهای ایران رسیده است، برخی محققان ادعای فوق را رد می‌کنند.
عباس علیجانزاده با استناد به مستندات تاریخی، اذعان می‌کند که در دیوان اشعار سید ابوالرضا راوندی، دانشمند، شاعر و فقیه سرشناس نیمه‌ی دوم قرن پنجم و نیمه‌ی اول قرن ششم هجری قمری، به نام بیدگل اشاره‌هایی شده است که ثابل می‌کند قصله‌ی بیدگل که در آن روزگان نامیش «وه گل» یا «ویگل» تلفظ می‌شده است، محل سکونت و زندگی بوده است. سید ابوالرضا در یک قصیده‌ی مطول که به زبان عربی سروده است حمله و هجوم برکیارق سلجوقی در سال ۵۲۵ قمری به کاشان را شرح داده و کلیه‌ی آبادی‌های آن و قراء و قصباتی را که مورد هجوم برکیارق قرار گرفته نام برده است.
علاوه بر این علیجانزاده وجود برخی از احکام و فرامین سلطنتی را که خصوصا در دوره‌ی صفویه و در زمان شاه عباس اول به عنوان افراد سادات خاندان طباطبایی بیدگلی تالیف و صادر شده است موید وجود بیدگل قبل از چنگیز خان می‌داند.
از تاریخ قم نیز معلوم می‌شود که بیدگل در ۲۴۰ سال پیش از تسلط چنگیزخان بر ایران وجود داشته و نامش «هلیل» بوده است. در کتاب المعجم فی معابیر اشعار المعجم شمس قیص رازی که از منابع قدیمی است، نامی از ویگل و بیگل که از ولایات کاشان بوده، آمده است.
بعضی محققان معتقدند بیدگل در اصل «بی گل» بوده، زیرا کلمه بیدگل در زبان محلی «وه گل» یا «ویگل» است که مکان بی گل معنی می‌دهد. این افراد شعر صباحی بیدگلی را شاهدی بر این ادعا می‌آورند:
وطن به بیدگل اما کسی ندیده صباحی/ به دست دسته‌ی گل یا به فرق شاخه‌ی بیدم
اخبار ویژه شهرستان آران و بیدگل را در سایت خبرگزاری نسل فردای آران و بیدگل دنبال کنید.
